D Vitamini Eksikliği: Belirtileri, Sebepleri ve Giderilmesi

D Vitamini Eksikliği Nedir?

D vitamini hem beslenme yoluyla vücuda alınabilen bir vitamin hem de vücudun ürettiği bir hormon olarak açıklanabilir. Vücudun kalsiyum ve fosforu emmesine ve tutmasına yardımcı olduğu uzun zamandır bilinen, yağda çözünen bir vitamin türüdür. Hem kalsiyum hem de fosfor, kemik yapımı için kritik öneme sahiptir. Ayrıca yapılan laboratuvar çalışmaları, D vitamininin kanser hücresi büyümesini azaltabileceğini, enfeksiyonları kontrol etmeye yardımcı olabileceğini ve iltihaplanmayı azaltabileceğini gösterir. Buna ek olarak vücuttaki birçok organ ve doku, D vitamini reseptörlerine sahiptir ve bilim adamları halen D vitaminin diğer olası fonksiyonlarını araştırmaya devam etmektedir.² Peki D vitamini eksikliği nedir?

D vitamini eksikliği ise vücuda yeterince D vitamini alınmaması ile karakterize bir durumdur. Bazı insanlar güneş ışığına çok az maruz kaldıkları veya hiç maruz kalmadıkları için güneş ışığından yeterli D vitamini üretemez.³ Farklı bir deyişle kişi yeterince D vitamini içeren gıda türlerini tüketmiyorsa ve uzun süre ultraviyole güneş ışığına yeterince maruz kalmıyorsa D vitamini eksikliği ortaya çıkabilir. D vitamini eksikliği riski, laktoz intoleransı olanlarda, vegan diyet uygulayanlarda; süt, yumurta ve balık gibi bazı besinleri tolere edemeyen ya da yemeyen kişilerde daha yüksektir.² D vitamininin faydaları konusuna gelmeden önce “D vitamini eksikliği nedenleri nelerdir?” sorusunu yanıtlamak gerekebilir.

D Vitamini Eksikliği Neden Olur?

Yağda çözünen vitamin çeşitleri arasında yer alan D vitamini, vücut doğrudan güneş altında kaldığında vücut tarafından sentezlenir. Ayrıca kan düzeyindeki D vitamini seviyesini korumak ve yeterli seviyede tutmak için yumurta sarısı, mantar ve somon gibi belirli yiyeceklerden ve/veya gıda takviyelerinden de D vitamini alınabilir. Bazı durumlarda ise her gün güneşe maruz kalarak ve tek başına yemek yiyerek yeterli D vitamini almak zor olabilir. Bu nedenle D vitamini takviyeleri almak yardımcı olabilir.^1,4

D vitamini eksikliği genellikle diyet yoluyla yeterince D vitamini alınmadığında, güneş ışığına yeterince maruz kalınmadığında ve vücut D vitaminini ememediğinde veya metabolize edemediğinde ortaya çıkar. Örneğin derideki pigmentasyon, vücudun güneşten gelen ultraviyole B (UVB) ışınlarını emme yeteneğini azaltır. Farklı bir deyişle koyu tenli insanlar, daha açık tenlilere göre D vitamini üretmek için daha fazla güneş ışığına ihtiyaç duyar. Cildin D vitamini üretmesi için güneş ışığını emmesi çok önemlidir.^5,6

Kuzey enlemlerinde ya da yüksek kirliliğe sahip bölgelerde yaşayanlar, gece vardiyasında çalışanlar, evden çalışanlar ya da yeterince dışarı çıkmayanlar vitamin eksikliğine bağlı olarak D vitamini eksikliği belirtileri gösterebilir. Derinin D vitamini sentezleme yeteneği de yaşla birlikte azalma eğilimindedir. Ayrıca yaşın ilerlemesine bağlı olarak gelişen bazı hastalıklar da yaşlı yetişkinlerin dışarıda geçirdiği sürenin kısıtlanmasına yol açabilir. Bunların sonucunda da D vitamini eksikliği gelişebilir.⁵

D vitamini yağda çözünür vitamindir; yani vitaminin vücuda alınması, bağırsakların diyet yağlarını emmesine bağlıdır. Yağ emilimini sınırlayan bazı rahatsızlıklar, diyetten D vitamini alımını azaltabilir. Örneğin Crohn ve çölyak hastalığı gibi bazı rahatsızlıklar, bağırsakların D vitamini de dahil olmak üzere besin maddelerini emme şeklini etkileyebilir. Bu durum obez bireylerinkine benzerdir. Çünkü yüksek düzeyde vücut yağı, vücudun deriden D vitamini emme yeteneğini sınırlayabilir. Tipik olarak ince bağırsağın D vitamininin emildiği üst kısmının çıkarıldığı gastrik bypass operasyonu geçiren bireylerde de D vitamini eksikliği görülebilir.5,6

Bazı karaciğer ve böbrek hastalarının, D vitamini eksikliği belirtileri gösterme eğiliminde olduğu söylenebilir. Bu hastalıklar vücudun D vitamini sentezleme veya aktif formuna dönüştürme yeteneğini etkileyebilir. Ayrıca bazı ilaçlar vücudun D vitamini emme veya sentezleme yeteneğini azaltabilir. Bunlar arasında steroidler ve kolesterolü düşürmek için kullanılan bazı ilaçlar sayılabilir.⁶ Bazı ilaçlar da D vitamininin vücut tarafından kullanılmadan parçalamasına neden olabilir. Bunlara örnek olarak antifungaller, glukokortikoidler, HIV tedavisinde kullanılan bazı ilaçlar ve antikonvülsanlar gösterilebilir.30 Ancak ilaç kullanımının doktor önerisi olmaksızın kesilmesi ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir.

D Vitamini Eksikliği Belirtileri Nelerdir?

D vitamini, vücuttaki kalsiyum ve fosfat miktarını düzenlemeye yardımcı olur. Bu besinler kemikleri, dişleri ve kasları sağlıklı tutmak için gereklidir. D vitamini eksikliği, çocuklarda raşitizm gibi kemik deformasyonlarına ve yetişkinlerde osteomalazi adı verilen bir durumun neden olduğu kemik ağrısına yol açabilir.3 Bununla birlikte D vitamini eksikliği hiçbir belirti vermeyebilir veya belirtilerin ortaya çıkması birkaç yıl alabilir. Ancak bu durum, uzun vadeli sağlık sorunları riskini artırabilir.⁶ Bazı D vitamini eksikliği belirtileri ise şu şekilde sıralanabilir:

Sık Enfeksiyon Geçirmek

D vitamini hastalığa neden olan virüsleri ve bakterileri savuşturmaya yardımcı olan bağışıklık sağlığını destekler.¹ E vitamini eksikliği belirtileri arasında da yer alan zayıflamış bağışıklık sistemi, kişinin hastalıklara daha sık yakalanmasına neden olabilir.10 D vitamini eksikliği ile soğuk algınlığı, bronşit ve pnömoni gibi solunum yolu enfeksiyonları arasında bir bağlantı olduğunu gösteren çalışmalar bulunur.⁷ Farklı araştırmalar da günde 4.000 IU kadar D vitamini almanın solunum yolu enfeksiyonları riskini azaltabileceğini gösterir.¹

Yorgunluk ve Halsizlik

Stres, depresyon ve uykusuzluk gibi daha görünür nedenlerin aksine, D vitamini eksikliği genellikle yorgunluk nedeni olarak görülmez. Ancak düşük D vitamini düzeyleri ile yorgunluk ve kötü uyku kalitesi arasında bağlantı olduğunu gösteren bazı araştırmalar bulunur.8,9 Bu bağlamda yorgunluk ve halsizlik; “D vitamini eksikliği ne yapar?” sorusuna yanıt olarak verilebilir.

Depresyon

Bazı araştırmalar, yaşlı popülasyonda görülen D vitamini eksikliği ile depresyon arasında ilişki olduğunu gösterir.^19,20 D vitamini eksikliği psikolojik belirtileri olarak da açıklanabilen bu durumda D vitamini alımının artırılmasının depresyon belirtilerini hafifletmeye yardımcı olduğunu gösteren çalışmalar bulunur.^21,22

Kemik, Bel ve Sırt Ağrısı Yaşamak

D vitamini, vücudun kalsiyum emilimini artırarak kemik sağlığının korunmasına yardımcı olur. Dolayısıyla kemik ve sırt ağrıları, yetersiz D vitamini düzeyinin belirtileri olabilir.¹¹ Bel ağrısı olan bir grup yetişkin arasında yapılan sınırlı bir araştırma, düşük D vitamini seviyeleri ile şiddetli bel ağrısı arasında bağlantı olduğunu gösterir.^12,13 Pek çok farklı araştırma da benzer şekilde artrit, kas ağrısı ve kronik ağrıları olan kişilerin, bu rahatsızlıkları olmayan kişilere göre daha düşük D vitamini seviyelerine sahip olduğunu belirtir.¹⁴ Bu bağlamda kemik, bel ve sırt ağrılarının d vitamini eksikliği belirtileri arasında olduğu söylenebilir.¹

Yara İyileşmesinde Yavaşlama

A vitamini eksikliği belirtileri arasında da yer alan yavaşlamış yara iyileşmesi; D vitamini seviyesinin çok düşük olduğunun göstergesi olabilir. Ciddi D vitamini eksikliği olan kişilerin iyileşmeyi geciktiren yüksek seviyelerde inflamatuar belirteçlere sahip olma olasılığının daha yüksek olduğunu gösteren bazı araştırmalar bulunur. Bu durum D vitamininin inflamasyonu kontrol etme ve enfeksiyonla mücadeledeki rolü ile de ilişkili olabilir.¹

Erken Doğum Riski

D vitamini eksikliği olan gebelerin preeklampsi geliştirme ve erken doğum yapma riskinin daha yüksek olduğunu gösteren bazı araştırmalar bulunur.23 Yakın tarihli bir başka araştırma da hamilelik sırasında daha yüksek D vitamini konsantrasyonları ile preeklampsi ve erken doğum riskinin azalması arasında bir ilişki olabileceğini gösterir.⁵ Gebelikte D vitamini eksikliği belirtileri görülmesi D vitamini içeren gıdaların tüketiminin artırılması önerilebilir.

Kemik Kaybı

D vitamininin kemik metabolizmasında çok önemli bir rolü bulunur. Düşük kemik yoğunluğu, kemiklerin kalsiyum ve diğer mineralleri kaybettiğinin bir göstergesidir. Bu da yaşlı yetişkinlerde ve özellikle kadınlarda kırık riskinin artmasına yol açar.1 Ayrıca yetişkinlerde ciddi D vitamini eksikliği, osteomalaziye yol açabilir. Osteomalazi de zayıf kemiklere, kemik ağrısına ve kas güçsüzlüğüne neden olur.¹⁷ Normal kemik sağlığının korunması D3 vitamininin faydaları arasında gösterilebilir.¹⁸

Tüm bunların haricinde de vitamini eksikliği çocuklarda raşitizme neden olabilir. Raşitizm, kemiklerin yumuşamasına ve bükülmesine neden olan nadir bir hastalıktır.¹⁷ Peki D vitamini eksikliğine ne iyi gelir?

D Vitamini Eksikliğine Ne İyi Gelir?

Vücut sağlığının korunması ve D vitamini eksikliğinin giderilmesi için yapılması gerekenlerin bir kısmı şu şekilde sıralanabilir:

Sağlıklı ve Dengeli Beslenme

D vitamini kaynağı olarak ilk sırada gıdalar yer alır.²³ Somon, sardalye, trança, orkinos, ringa balığı ve uskumru gibi yağlı balıkların yanı sıra kırmızı et, karaciğer, yumurta sarısı, tereyağı, peynir ve mısır gevreği iyi birer D vitamini kaynağı olarak gösterilebilir.^1,3  D3 vitamini eklenen bazı meyve suları, süt ürünleri, margarin ve bitkisel süt ürünleri de, D vitamini eksikliğinin giderilmesine yardımcı olabilir.²³

Güneş Işığı

D vitamininin ana kaynağı, güneşten gelen ultraviyole (UV) radyasyona maruz kalan deridir. Yaz aylarında, yeterli D vitamini almak için sabah saatlerinde ya da öğleden sonra, UV indeksi 3 veya daha fazla olduğunda dışarıda birkaç dakika geçirmek yeterli olabilir. Güneşten gelen fazla D vitamininin olumsuz bir etkisi olmasa da zararlı UV radyasyonuna uzun süre maruz kalmak, cilt kanseri riskini önemli ölçüde artırır. Sonbahar ve kış aylarında ise dış mekanlarda daha fazla vakit geçirmek için aktiviteler yapmak önerilebilir.²⁴

Gıda Takviyeleri

Oral yolla alınan gıda takviyeleri, D vitamini eksikliğinde başvurulan yöntemlerden biridir. Ayrıca magnezyum, D vitaminini aktive etmeye yardımcı olabilir. Bu nedenle magnezyum içeren D vitamini takviyeleri ya da D vitaminin yanı sıra magnezyum takviyesi de alınabilir. Gıda takviyeleri, doktor aksini belirtmediği sürece ürün ambalajında belirtildiği gibi kullanılmalıdır. Şiddetli D vitamini eksikliğinde D vitamini enjeksiyonu yapılması da gündeme gelebilir.¹

D Vitamini Eksikliği Nelere Sebep Olur?

D vitamini eksikliği hiçbir belirti vermeyebilir ya da belirtilerin meydana gelmesi, uzun zaman alabilir. Ancak D vitamini eksikliği uzun vadede bazı sağlık sorunlarına ait risklerin artmasına yol açabilir. Bunlardan biri osteoporozdur. Genellikle yaşlı insanları etkileyen osteoporoz varlığında kemikler ince ve/veya kırılgan hale gelir. Küçük bir travma sonucunda kemiğin kolayca kırılması osteoporozun ilk belirtisi olabilir.⁶

D vitamini eksikliğine bağlı olarak çocuklarda osteomalazi gelişebilir. Kemiklerin yumuşamasına neden olan bu rahatsızlık, diş sorunlarına, kemiklerde şekil bozukluklarına, boy kısalığına, yürürken ağrıya ve kemiklerin kırılgan olmasına neden olabilir.⁶

Bunların yanı sıra, depresyon, kemik ağrısı ve halsizlik gibi pek çok sağlık sorunu da düşük D vitamini düzeyine bağlı olarak gelişebilir.⁶

Hamilelikte D Vitamini Eksikliği Belirtileri Nelerdir?

Hamilelik sırasında D vitamini eksikliği özellikle vejeteryanlar, sınırlı güneş maruziyeti olan kadınlar, soğuk iklimlerde yaşayanlar, kuzey enlemlerinde yaşayanlar veya yaz kış koruyucu giysiler giyenlerde görülür. Hamilelikte ciddi düzeyde D vitamini eksikliği, yenidoğanda düzensiz iskelet yapısı, doğumsal raşitizm ve kırık olumuları ile ilişkilendirilmiştir. Sonuç olarak, D vitamini eksikliği olan veya yüksek risk taşıyan annelerin bebekleri de D vitamini eksikliği riski altındadır.²⁷ Hamilelikte D vitamini eksikliği belirtileri arasında artan kas-iskelet ağrısı, özellikle sırt ağrısı ve azalmış kas gücü sayılabilir. D vitamini eksikliği, hamile kadınlarda kötü uyku kalitesinin önemli bir belirteci olabilir.²²

Vitamin D Eksikliği Tanısı Nasıl Konulur?

Düşük D vitamini seviyelerine sahip olmak, kemik bozukluklarına ve diğer bazı sağlık sorunlara yol açabilen yaygın bir durumdur. D vitamini eksikliği tanısı ise laboratuvar ortamında yapılan kan testi ile konulur. D vitamini testi olarak da bilinen 25(OH)D testi ile kişinin kanındaki D vitamini düzeyi ölçülebilir.²⁵, Sağlıklı insanlar için 20 nanogram/mililitre ila 50 ng/mL düzeyi yeterli kabul edilir. 12 ng/mL'nin altındaki bir seviye ise D vitamini eksikliğinin göstergesi olarak kabul edilir.²⁶

D Vitamini Eksikliği Ödem Yapar mı?

D vitamininin güçlü bir anti-inflamatuar etkiye sahip olduğu ve D vitamini eksikliğinin kronik iltihaplanmaya katkıda bulunabileceğini gösteren çalışmalar bulunur.²⁷ İnflamasyon meydana geldiğinde vücuttaki beyaz kan hücreleri tarafından açığa çıkarılan bazı kimyasallar, vücudu istilacılardan korumak için kana ve/veya dokulara girer. Bu da ilgili bölgeye olan kan akışını artırır. Sıvının dokulara sızması ile ödem, kızarıklık ve ısı artışı gibi belirtiler meydana gelebilir.²⁸

D Vitamini Eksikliği Baş Döndürür mü?

D vitamini eksikliği, pozisyonel vertigo veya baş dönmesi gelişiminin olası nedeni ile ilişkilendirilmiş olsa da bu konuda daha fazla araştırma yapılması gerektiği düşünülür. Pek çok farklı inceleme ise D vitamini düzeyinin yetersizliği ile pozisyonel vertigo veya baş dönmesi arasında yakın bir bağlantı kurar. Ancak farklı çalışmaların kapsamlı bir şekilde gözden geçirilmesi sonucunda varılan kanının, D vitamini eksikliği ile pozisyonel vertigo veya baş dönmesinin en tipik şekli olarak kabul edilen BPPV oluşumu arasında açık bir bağlantı olduğu söylenebilir. Farklı bir deyişle pozisyonel vertigonun nüksetmesini azaltmak için D vitamini ve kalsiyum takviyesi kullanmanın faydalı olabileceği söylenebilir.²⁹

D Vitamini Eksikliği Saç Dökülmesi Yapar mı?

D vitamini, cilt ve saç dahil olmak üzere vücudun birçok bölümünün sağlığını etkiler. D vitamini yeni saç köklerinin oluşumunda rol oynar. Saç kökleri, yeni saçların büyüdüğü küçük gözenekler olarak açıklanabilir ve yeni foliküller, saçın kalınlığını korumasına yardımcı olabilir ve mevcut saçların erken dökülmesini önleyebilir. D vitamini, saç köklerinin büyümesini uyarır ve bu nedenle vücutta yeterli miktarda D vitamini olmadığında saçlar etkilenebilir. D vitamini eksikliğinin saç dökülmesine ve diğer saç sorunlarına neden olduğuna dair bazı kanıtlar vardır. Bu bağlamda, yeterli miktarda D vitamini almanın saç uzamasını ve yeniden çıkmasını desteklediği söylenebilir.³⁰

Uyarı: Bu metin kişileri konu özelinde objektif bir şekilde bilgilendirme amaçlı yazılmıştır.